Błąd koniunkcji w psychologii – przykład
Błąd koniunkcji jest jednym z wielu zniekształceń poznawczych, które wpływają na naszą zdolność do poprawnego oszacowania prawdopodobieństwa zdarzeń. Ale na czym dokładnie polega ten błąd i dlaczego jest tak trudno go unikać? W niniejszym artykule przyjrzymy się temu zjawisku bliżej.
Definicja błędu koniunkcji
Błąd koniunkcji pojawia się wtedy, gdy oceniamy prawdopodobieństwo wystąpienia dwóch jednoczesnych zdarzeń (koniunkcji) jako wyższe niż prawdopodobieństwo wystąpienia jednego z tych zdarzeń osobno. Innymi słowy, nieświadomie zakładamy, że dwa konkretne zdarzenia mają większą szansę na wystąpienie razem niż każde z nich oddzielnie.
Klasyczny przykład błędu koniunkcji
Błąd koniunkcji, chociaż nie zawsze intuicyjnie jasny, stanowi ważne zrozumienie ludzkiego procesu decyzyjnego. Najlepiej zilustrować go na przykładzie, który stał się jednym z najbardziej znanych w psychologii poznawczej – eksperymencie z Lindą, zaprojektowanym przez Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana.
1. Opis Lindy
Uczestnikom eksperymentu przedstawiono następujący opis osoby:
„Linda ma 31 lat, jest niezamężna, pełna temperamentu i bardzo inteligentna. Ukończyła filozofię. Jako studentka była głęboko zaangażowana w sprawy społeczne i uczestniczyła w demonstracjach przeciwko broni nuklearnej.”
2. Postawione pytanie
Następnie uczestnikom zadano pytanie dotyczące prawdopodobieństwa różnych zawodów i zainteresowań Lindy. Dwie z tych opcji to: A) Linda jest bankierem. B) Linda jest bankierem i aktywnym uczestnikiem ruchu feministycznego.
Wielu uczestników eksperymentu uznało opcję B za bardziej prawdopodobną niż opcję A.
3. Dlaczego to błąd?
Chociaż opis Lindy może sugerować, że ma ona skłonności feministyczne, matematycznie rzecz biorąc, prawdopodobieństwo, że Linda jest zarówno bankierem, jak i aktywnym uczestnikiem ruchu feministycznego (koniunkcja dwóch zdarzeń), jest zawsze mniejsze lub równe prawdopodobieństwu, że jest ona tylko bankierem.
Wybierając opcję B jako bardziej prawdopodobną, uczestnicy popełnili błąd koniunkcji, ponieważ nie uwzględnili podstawowych zasad prawdopodobieństwa.
4. Co stoi za tym błędem?
Błąd ten często wynika z heurystyki reprezentatywności, w której ludzie opierają swoje oceny prawdopodobieństwa na tym, na ile dana sytuacja jest charakterystyczna lub zgodna z pewnym stereotypem. W przypadku Lindy, jej opis jako aktywistki sprawił, że uczestnicy uznali ją za bardziej typową dla feministki niż dla bankiera, co skłoniło ich do błędnej oceny prawdopodobieństwa koniunkcji.
Dlaczego popełniamy ten błąd?
Istnieje kilka teorii tłumaczących, dlaczego ludzie są podatni na błąd koniunkcji. Jedna z nich zakłada, że ludzie opierają się na heurystyce reprezentatywności, oceniając prawdopodobieństwo zdarzenia na podstawie tego, jak bardzo jest ono charakterystyczne lub typowe dla pewnej kategorii.
Konsekwencje błędu koniunkcji
Błąd koniunkcji może prowadzić do nieoptymalnych decyzji w wielu obszarach życia. Na przykład w biznesie, inwestorzy mogą przeceniać prawdopodobieństwo jednoczesnego wystąpienia kilku korzystnych zdarzeń, prowadząc do nadmiernego optymizmu i błędnych decyzji inwestycyjnych.
Jak unikać błędu koniunkcji?
Świadomość istnienia błędu koniunkcji jest pierwszym krokiem do jego unikania. Dodatkowo warto kwestionować nasze intuicje, zwłaszcza w sytuacjach, gdy oceniamy prawdopodobieństwo skomplikowanych zdarzeń. Używanie technik statystycznych i opieranie się na danych, a nie na intuicji, również może pomóc w uniknięciu tego błędu.
Podsumowanie
Błąd koniunkcji jest powszechnym zniekształceniem poznawczym, które może wpływać na nasze decyzje w wielu różnych kontekstach. Zrozumienie jego natury i mechanizmów jest kluczem do unikania pułapek, które stawia przed nami nasze własne myślenie.
